Sürgünden sonra ismi Selo Zelenoe olarak değiştirilen Kırım’ın Tatarosman köyünde doğan bugün New York’un Brooklyn bölgesinde yaşayan 90 yaşındaki Dilaver Mustafaev, o devir köyde 33 ailenin yaşadığını ve ailelerin de tarımla uğraştığını aktardı.
Mustafaev, Rus askerlerinin 18 Mayıs 1944’te sabaha karşı köylerine baskın yaptığını belirterek, şunları söyledi:
“14-15 yaşlarındaydım. Sabaha gerçek karanlıkta kapıyı kırar üzere açarak üç silahlı asker içeri daldı. Annem, babam ve 3 kardeşim, dehşetle yataklarımızdan fırladık. ‘Size 15 dakika müsaade, alacağınızı alın, meskeni boşaltın!’ diye bağırdılar. ‘Bizi nereye götürüyorsunuz?’ diye sorduk. ‘Kırım halkı Sovyetlere ihanet etti, buradan gidiyorsunuz!’ dediler, diğer bir bilgi vermediler. Annem ağlıyor, hepimiz şaşkınız, asker ‘hadi hadi!’ diye sıkıştırıyor, dakika sayıyor. Yanımıza kuru erik, fındık, ekmek üzere ivedilikle elimize geçen şeyleri aldık, çıktık. Gerimizden kapıyı çivilediler, o meskenden son çıkışımız oldu.”
“HAYVAN TAŞIDIKLARI VAGONLARA BİNDİRDİLER”
Askerlerin köyde yaşayan herkesi köyün kenarındaki tütün ahırında topladığını kaydeden Mustafaev, yaklaşık 100 askerin de kaçmasınlar diye etraflarını sardığını anlattı.
Mustafaev, şöyle devam etti:
“Orada bizi bir-iki saat gün ağarana kadar tuttular. Sonra askeri kamyonlar geldi. Bizi iğne atsan yere düşmeyecek biçimde kamyonlara sıkıştırıp tren istasyonuna götürdüler. Eski, köhne, paslı, leş üzere kokan iki katlı hayvan taşınan vagonlara doldurdular. Çocuklar, bayanlar, hastalar birinci kata, bizler de eğilerek ikinci kata çıktık. Öbür köylerden getirdikleri Tatarları da boş buldukları yerlere tıktılar. Ve akıbetimizin ne olacağını bilmediğimiz seyahat başladı.”
2-3 GÜNDE BİR, KÖMÜR KOVASINDAN ÇORBA İÇTİK”
Yaklaşık bir ay vagonlarda yarı aç yarı tok seyahat yaptıklarını lisana getiren Mustafaev, “Yolda yemek yok, 2-3 günde bir kömür kovasından bir bardak çorba verdiler. Tren kentlerde ve olağan istasyonlarda bizi kimse görmesin yahut kaçmayalım diye durmuyor, çölde, ıssız açık alanlarda duruyordu. Açlıktan, hastalıktan, havasızlıktan yolda birçok insan öldü.” diye konuştu.
Mustafaev, seyahat sırasında vagonların rastgele, bir kısmının Özbekistan’a başkalarının de Sibirya’ya götürülmek üzere ayrıldığını, tıpkı vagon içinde olmayan aile ve akrabaların birbirinden koparıldığını belirtti.
Kendi vagonlarının Özbekistan’a devam ettiğini aktaran Mustafaev, “Bizi Özbekistan’ın yaşaması en sıkıntı ve makûs yerlerine götürdüler. Köylerden geçerken muhtarlar gelip tarlada çalıştırabilecek bireyleri seçip ayırıyordu. Çocukları yaşlıları istemiyorlardı fakat çoğumuz ya yaşlı ya da çocuktuk, gençler ve büyükler esasen Sovyet ordusunda askerdi, harpteydi.” dedi.
Mustafaev, Özbekistan’ın o vakitler Golodnaya bozkırı denilen Mirzachul bölgesindeki Rodina çalışma kampına götürüldüklerine işaret ederek, “Çöl üzere kuru çatlak toprağı olan, etrafta kimsenin yaşamadığı, kapısı penceresi olmayan kamıştan yapılmış barakaların olduğu bir yerdi. Buralara pamuk ekmek istiyorlarmış, kanallarla su getirmişler fakat insan yok, bizi köle üzere çalıştırmak için getirmişler.” diye konuştu.
Yaklaşık 60-70 kişi kaldıkları kampta kamıştan yatak ve konut yaptıklarını anlatan Mustafaev, Ruslara çalışan Özbek polislerin de başlarında “gardiyan” üzere beklediğini söyledi.
“ÖLÜLERİMİZİ ÇAKALLAR YEDİ”
Mustafayva, köyün adeta “cezaevi” üzere olduğunu söz ederek şunları kaydetti:
“O köyden çıkmak yok, her akşam buradayız diye imza atıyorduk, öbür köylere cenaze için bile gidemiyorduk. Farklı köylere düşen akrabalar birbirini göremiyordu. Sabahtan akşama her gün pamuk tarlalarında çalıştık. Sıtma, açlık, hastalıklardan kırılmaya başladık. Neredeyse her gün bir iki cenaze gömüyorduk. Halsizlikten kuru toprakta derin mezar bile kazamıyorduk. Bozkırda çok çakal vardı, mezarlığın etrafında dolaşırlar, cenazeden sonra toprağı eşeleyip ölüleri yerlerdi.”
30 aile geldikleri köyde 3 aile kaldıklarına dikkati çeken Mustafaev, sürgün kararı alan Sovyet başkan Josef Stalin ölene kadar kimsenin o köylerden dışarı çıkamadığını lakin 1953’ten sonra Taşkent’e kaçabildiklerini lisana getirdi.
“BİR HALK, TEK KURŞUN ATILMADAN YERYÜZÜNDEN SİLİNDİ”
Mustafaev, çalışma kampını ayrıldıktan birkaç yıl sonra ziyaret ettiğini anlatarak, “Yıllar sonra mezarlığa gidip dua edeyim diye Rodina’ya vardığımda orada yaşayan tek bir kişi bulabildim, bana mezarlığı sürüp pamuk tarlası yaptıklarını anlattı, kemikler ortalığa saçılmıştı. Ruslar, tek kurşun atmadan Tatarosman halkını yeryüzünden sildi.” diye konuştu.
Kırım halkının, Musevilerin uğradığı soykırımdan çok daha ağır şeyler yaşadığının altını çizen Mustafaev, “Bizim nüfusumuzun nerdeyse yüzde 80’ini 90’ını yok ettiler. Museviler 2. Dünya Savaşı yıllarında uğradıkları zulümden ötürü el üstünde tutuldu fakat bizim Kırım Tatarlarını hatırlayan olmadı, özgürlükleri ve toprakları geri verilmedi, daima hor görüldüler hala da hor görülüyorlar.” sözlerini kullandı.
“BABAM, ELİNDE FOTOĞRAFLARLA BİZİ SOKAK SOKAK ARAMIŞ”
Mustafaev’in eşi 84 yaşındaki Zehra Mustafaeva da sürgün sırasında 9 yaşında olduğunu anımsatarak, bunun sürgün değil “zulüm” olduğunu vurguladı.
Zehra Mustafaeva, zorla bindirildikleri trenlerde, parmaklıklardan nerdeyse dışarıyı hiç göremediklerini, açlık ve hastalık yüzünden ölenlerin ise vagonlardan atıldığını söyledi.
Eşi üzere kendi ailesinin de Taşkent’e yakın bir yere bırakıldığını belirten Mustafaeva, babası yanlarında olmadığı için aç ve susuz ortada kaldıklarını anlattı.
Mustafaeva, şöyle devam etti:
“Sürgünden çabucak sonra babamın Sovyet ordusunda misyonuna son verildi. Kırım’a gelince ona da 24 saat içinde burayı terk edeceksin demişler, Özbekistan’a sürgüne gönderildiğimizi öğrenince, Taşkent’e bizi aramaya geldi. Elinde fotoğraflarımız aylarca bizi sokak sokak sorarak buldu. Şayet bizi bulamasaydı, açlıktan ölürdük. Babam Sovyet ordusunda savaştığı için biraz daha tolerans tanıdılar, Taşkent’in biraz daha kuzeyindeki Çirçik’te bir konut ve iş bulup yerleştik.”
“TATARIM DİYE TAPU VERMEDİLER, 2. SÜRGÜNÜ YAŞADIM”
Eşi ile görücü metodu evlendikten sonra 1958’de Semerkant’a taşındıklarını aktaran Mustafaeva, küçük kızının sıhhat durumu nedeniyle 1977’de kızıyla Kırım’a döndüğünü tabir etti.
Mustafaeva, şunları kaydetti:
“Küçük kızıma hastalığından ötürü Özbekistan havası yaramıyordu. Büyük kızım tıp okuyordu, onu okulda, eşimi Semerkant’ta bıraktım, 11 yaşındaki kızımla Kırım’a giderek Sakı bölgesi Molochnoe köyünde bir tanıdıktan konut aldım lakin Tatar olduğum için yetkililer meskenin tapusunu vermediler. Köyün muhtarı ve polis, ‘senin burada müsaadenin yok, git buradan’ diye beni kovmak istedi. Benden öbür Tatar yoktu. Bir gün 9 kişi gelip bizi zorla konuttan çıkardı. Eşyalarımızı toplayıp otobüse attı, bizi tren istasyonuna götürüp bıraktılar. Hakkımı aramak için çalmadığım kapı kalmadı, Moskova’ya kadar gittim. Semerkant’taki eşimi bile, ‘hanımını geri çağırmazsan, seni işten, büyük kızını da tıp okulundan atarız’ diye tehdit ettiler. 7 ay gayretten sonra parasını ödediğim meskeni orada bırakarak geri dönmek zorunda kaldım, ikinci kez sürgün yaşadım.”
“KIRIM’DAKİ KONUTLARIMIZIN HEPSİNE RUSLAR OTURMUŞ”
1991’de, Sovyetler’deki Perestroyka devrindeki yumuşamayla Kırım’a birinci sürüldükleri meskenleri görmeye giden çift, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Hepsine Ruslar oturmuş, etrafta bir tane Tatar kalmamış. Oralardan bir yer alalım istedik ancak muhakkak olmaz dediler. 1999’da ABD’de dişçi olarak yaşayan kızımızın yanına göç ettik, o vakitten beri de buradayız.”
KIRIM TATAR SÜRGÜNÜ
Sovyetler Birliği Devlet Lideri Josef Stalin’in buyruğuyla 18 Mayıs 1944’te Kırım Yarımadası’nda yaşayan Kırım Tatarları, Özbekistan, Sibirya, Kazakistan üzere Orta Asya içlerindeki bozkırlara ve oblast denilen idare bölgelerindeki çalışma kamplarına sürüldü.
Kamuya açık kaynaklarda sayılar değişiklik gösterse de 200 binden fazla Kırım Tatarının 2 gün içinde meskenlerinden çıkarılarak sürüldüğü, berbat ve çetin yol koşulları nedeniyle açlık, susuzluk ve hastalıktan yaklaşık yarısının yollarda hayatını kaybettiği, sürgün yerine ulaşanların da tıpkı halde yarısına yakının makûs ömür kurallarından ötürü öldüğü tabir ediliyor.
Tatarların, 1953’te Stalin’in vefatına kadar sürgün yılları boyunca Sovyetler Birliği içinde Gulag sistemi olarak bilinen büyük ölçekli projelerde zorla emekçi olarak çalıştırıldığı belirtiliyor.
