Vakanüvis
Savaş, insanlık tarihi boyunca görüle geldi. Devletler uyuşmazlığa düştüğünde, çatışmaktan ve savaşmaktan geri kalmamıştı. Savaş hukuku ise uzun asırlar boyunca toplumların inançlarına, kültürlerine, yöneticilerin şahsî tercihlerine nazaran değişiklik gösteriyordu.
HUKUKÇU GROTİUS: HRİSTİYANLAR O DENLİ KURALSIZ Kİ…
Bu alan o kadar kuralsızdı ki, savaş hukuku için birinci milletlerarası toplantılar, 1900’lerin başlarında yapılabilmişti. Bu vadide Müslüman devletler ise başka devletlere nazaran, çabucak her vakit açık orta öndeydiler. Batı dünyası için yalnızca Haçlı Seferleri’ndeki vahşet bile utanç kaynağı olmaya yeterdi. Memleketler arası hukukun kurucularından birisi kabul edilen Hugo Grotius, 1625 yılında yazdığı “Savaş ve Barış Hukuku” isimli yapıtında, kendi dindaşları için şunları yazmıştı: “Hristiyanlık dünyasının her yanında, savaşla ilgili o denli bir başıboşluk görmekteyim ki, bundan en barbar halklar bile utanç duyarlardı. Hiçbir neden olmaksızın ya da incir çekirdeğini bile doldurmayan nedenlerle savaşa atılanlar görülmektedir; bir defa ele silah alınınca da İlah ya da insan yapısı her türlü hukuk kuralı çiğnenmektedir. Güya bir genel buyrukla, artık ölçüsüzcesine, her türlü hata işlemeye müsaade verilmiş gibi…” Grotius, haksız değildi. Yüzyıllar boyunca başta Batı devletleri olmak üzere çok sayıda öbür ülkede “savaş hukuksuzluğu” diz uzunluğuydu.
ESİR SUBAYLARA MAAŞ, ASKERLERE YEVMİYE
Batı, eski asırlardaki ayıpları yetmemiş üzere 20’nci yüzyılın başlarında da pek çok vahşete imza atmış, buna karşılık Osmanlı en sıkıntı vakitlerinde bile dünyaya insanlık dersi vermişti. Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi’nden Doç. Dr. Umut Karabulut ile Doktora Öğrencisi Ersin Bozkurt’un “Osmanlı Devletinde Savaş Hukuku” başlıklı incelemesine nazaran, Birinci Dünya Savaşında seferberlik ilanları sonucunda yaklaşık 80 milyon asker silahaltına alınmış, savaş içinde 7 milyona yakın asker ise savaştığı düşmana esir düşmüştü. Osmanlı askerlerinin düşmana esir düştüğü üzere, savaş esnasında pek çok düşman askeri de Osmanlılarca esir alınmıştı. Çok sayıdaki kampta, bu esirlerin haysiyet ve onuruna uygun davranışlar gösterilmişti. Binlerce esirin giysi, sıhhat ve yiyecek gereksinimleri karşılanmış, hatta subaylara muadil Osmanlı subayı ne maaş alınıyorsa o maaş bağlanmıştı. Birtakım subaylar da, esir kampları yerine otel yahut meskenlerde konaklatılmıştı. Osmanlı, esir askerlere de çok âlâ davranıyor, onları değişik işlerde çalıştırıyor ve Türk emekçilere ne kadar yevmiye ödüyorsa birebirini esirlere de ödüyordu.
“BATI KAFASI”NIN ESİRLERE REVA GÖRDÜKLERİ
Osmanlı Devleti, esirlere bu muamelelerde bulunurken, Batılı devletler ise her zamanki üzere savaş hukukunun kurallarını çabucak hiç dikkate almıyordu. Hatta, “Batı kafası”, ülke farkı olmaksızın Osmanlı müttefiki Almanya’nın askeri yetkililerinde de tesirini gösteriyordu. Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi’nden Doç. Dr. Mesut Erşan’ın, “Çanakkale Muharebelerinde Savaş Hukuku İhlalleri” başlıklı makalesinde, Alman generallerin savaşta zehirli gaz kullanmak istedikleri, Osmanlı askeri yetkililerin ise “Bu insanî değil” diyerek, müttefiklerine direndiklerini anlatıyor.
Çanakkale Muharebeleri’ndeki hukuk ihlalleri; hastanelerin ve hastane gemilerinin bombalanması, esir alınan askerlerin kurşuna dizilmesi, dom dom kurşunu ve zehirli gaz kullanılması, muharip olmayan bölgelerin bombalanması, yolcu gemilerine saldırılması, esirlerin angarya işlerinde çalıştırılması üzere olaylardı. Bilhassa hastane ve hastane gemilerinin bombalanması en sık rastlanan ihlallerdendi.
İNGİLİZ KUVVETLERE TALİMAT: HASTANE VE SARGI MERKEZLERİNİ GAYE ALIN
Belgelere nazaran, çeşitli tarihlerde olmak üzere Halil Paşa Çiftliği, Ezine ve Çamburnu’ndaki hastanenin bombalanması, Arıburnu mıntıkasında hafif ve ağır yaralı hastaneleri civarına ve Çanakkale merkez hastanesine bomba atılması, Soğandere civarındaki seyyar hastanelerin bombardıman edilmesi, Ağaderesi civarındaki ve Galata köyündeki hastaneye bomba atılması, Havuzludere’deki hastanelerin bombalanması olayları yaşanmıştı. Başkomutan vekili olarak şahsen Enver Paşa tarafından Hariciye Nezareti’ne gönderilen 10 Mayıs 1915 tarihli yazıdan anlaşıldığına nazaran; İngilizler, sabit balonlarının yardımıyla Maydos kasabasını ve bu sırada da Hilal-i Ahmer bayrağı çekilmiş hastaneyi bombardımana tutarak, otuz kadar yaralıyı şehit etmişlerdi. Hatta burada yatan yaralılar ortasında İngilizler de bulunmaktaydı.
Liman Von Sanders, hatıratında bu bombalamayı anlatmıştı. İngiliz askeri yöneticiler, bu mevzuda o kadar insafsız ve fütursuzdu ki, resmi yazılarla (günlük emirname) “Özellikle hastane ve sargı merkezlerine atış yapılması” isteniyordu.
KIZILHAÇ’I GÖREN OSMANLI TOPÇUSU ATEŞİ ÇABUCAK KESİYORDU
İngilizler bazen de, büyük bir hastane gemisinin gerisine sakladıkları küçük bir bombardıman gemisiyle kıyıya yaklaşıyor, Osmanlı kuvvetleri gemi tıbbî maksatlı diye rastgele bir atakta bulunmuyor, bu esnada geride saklanan küçük bombardıman gemisi akına geçiyordu. Saldırgan devletler bu alçaklıkları sergilerken, Osmanlı elindeki kimi esirler ise kendilerine gösterilen insanı tavırdan övgüyle bahsediyorlardı. Avustralyalı Harold Olive Newman, bir yakınına gönderdiği mektupta şunları yazmıştı:
“Savaşta bizleri en fazla etkileyen durumlardan biri de Türk askerlerinin centilmenlikleri olmuştur. Anzak Koyu açıklarında demirlemiş bulunan hastane gemimiz sürekli Türk topçusu tarafından büyük bir dikkatle korunmuştur. Hatta vakit zaman bizim savaş gemilerimiz hastane gemisine yaklaşınca, Türk topçusu Kızılhaç işaretini taşıyan gemiye ziyan vermemek için çabucak ateş kesmekten geri kalmıyordu. Robert R.James de, “Gelibolu Hatıratı” isimli kitabında, “Türkler mertçe dürüstçe ve kahramanca çarpışmış, insancıl meziyetlerini ve güçlü kişiliklerini sergilemişlerdir. Kızılhaç çadırları, hastane gemileri, yaralı taşıyan sedyeler, botlar Türkler tarafından ateş altına alınmamıştır. Halbuki karşı taraf, Türk kentlerini bombalamış, sargı merkezlerini, hastaneleri topa tutmuş, geri çekilmek zorunda kaldıklarında da lağımları patlata patlata çekilmişlerdir” diyordu.
İNGİLİZ SUBAY: YEMEK VE BARINMA PROBLEMLERİ NEDENİYLE TÜRK ESİRLERİ ÖLDÜRÜYORUZ
İtilaf Kuvvetleri ayrıyeten, sık sık Türk savaş esirlerini topluca kurşuna da diziyordu. Anzakların Genel Kumandanı Korgeneral Sir William Birdwood, buyruğundaki bir subaya, “Neden çok az Türk esiri gördüğünü” sorunca, “Aslında ellerinde çok Türk esirleri olduğunu fakat onların yol açtığı sıhhat bakımı, yemek ve barınma sıkıntıları nedeniyle Türk esirleri öldürdükleri” cevabını almıştı.
