Vakanüvis
Batılar; dünyayı yağmalamak emeliyle başlattıkları coğrafik keşiflerle üzerinde hiçbir hakkı olmadığı toprakları talan etmiş, bu bölgelerdeki insanlara akılalmaz zulümleri reva görmüştü. Avrupalı haydut devletlerin önde gelenlerinden biri olan Fransa da Afrika’da, hassaten de Çad’da büyük insanlık cürümlerine imza atmıştı.
700 BİN OLAN NÜFUS YALNIZCA ÜÇ YILDA 400 BİNE GERİLEDİ
Çad Gölü Havzası, 1800’lerin sonlarında İngiliz ve Fransızların nüfuz alanı haline gelmiş; iki devlet de birbirini kollayarak, kimin daha fazla sömürgecilik yapacağına dair çabaya girişmişti. Sonunda taraflar, güya kendi topraklarıymış üzere 21 Mart 1899’da bir muahede imzalayarak, Çad’ı bölüşmüşlerdi. Buna nazaran, Dârfûr, İngiliz hâkimiyetinde kalırken, Fransa da Çad’ın doğu ve kuzey kısımlarına el koymuştu.
Aynı mutabakatla, küçük sömürgeci Almanya’ya ise Kamerun ve Nijer toprakları bırakılmıştı. Bu paylaşım ve beraberinde gelen Fransızların yerli halka karşı kullandıkları orantısız güç, kısa müddette isyanlara yol açmıştı. Yaklaşık 7 yıl süren bu süreçteki en kanlı olaylar ise Fransız Kumandan Amedee François Lamy’nin öldürüldüğü 22 Nisan 1900 tarihindeki Kuseyri Savaşı ve bunu takip eden çatışmalarda yaşanmıştı.
Fransız sömürge idaresi, kapsamlı bir jenosid faranuyguluyordu. İdare, salt silahlı hücumlarla yetinmiyor, sosyo-ekonomik tertibi bozmak için elinden ne gelirse yapıyordu. Evvel bölgedeki natürel hudutlar ile siyasi bölgesel tanımlamalar ortadan kaldırıldı. Bölgedeki tüm ekonomik sistem bozuldu. Klâsik ticaret uygulamalarına yasaklamalar getirildi. Bölgenin en büyük geçim kaynakları olan tarım ve hayvancılık özel taarruzlarla geriletildi, yer yer yok edildi. Ekonomik yıkım ve buna bağlı olarak ortaya çıkan kıtlık, açlık o denli boyutlara varmıştı ki, halk ortasında “göğse vuran açlık” diye bir tabir yayılmıştı.
Fransız güçlerinin 1900’lerin birinci çeyreğindeki insanlık dışı tavrı inanılmaz boyutlara ulaşmıştı. Bu trajedinin sonucunda, nüfusun neredeyse yarısı hayatını kaybetti. Vaday ve Abeşe’de Eylül 1911 ve Temmuz 1914 tarihleri ortasında gerçekleştirilen nüfus sayımları, acı tabloyu özetliyordu. Buna nazaran, 1911’de Vaday’da 700 bin olan nüfus, yalnızca üç yıl içerisinde 400 bine gerilemişti. Yeniden, Abeşe’de 1911’de 28 bin olan nüfus, 1914’te 5 bine düşmüştü.
YERLİ İŞBİRLİKÇİLER “FRANKOFON”LAR
Maddi kıyımlar bu türlü devam ederken, Fransızlar bölge halkının manevi bedellerini de gaye alacaktı. Çad’ı merkeze koyan bir anlayışla Gabon, Kamerun, Kongo ve Orta Afrika’da inanç ve kültür bazlı deneyimlemelere girişildi. Bu süreçle birlikte İslam dinine karşı tam bir gayret başlatıldı. İslam’a karşı propaganda maddeleri uygulamaya konularak, var olan sisteme tek alternatifin “Avrupa değerleri” olduğu vurgulanmaya başlandı.
Batı tipi meyhaneler, müzikholler, kafeler süratle yayılmaya başladı, bu tip yerler açmak isteyenlere takviye sağlandı, böylelikle “modernleşme” ismi altında toplumda bir dejenerasyon siyaseti hayata geçirildi. Süreç içerisinde yerli halktan değişime teşne bir kesim türedi. Bunlar, Fransa idaresine direnmeyen, böylelikle maddi ayrıcalıklar elde eden “Frankofon” (Fransızca konuşanlar) olarak isimlendirilen bir kısımdı.
FRANSIZLAR 400 ÂLİMİ PALALARLA KATLETTİ
Fransızlar’ın İslam’a karşı bu tip atakları karşısında bölgedeki Müslüman âlimler, halkı sömürgecilere karşı direnişe çağırdı. Müslüman halk da âlimlerin yönlendirmesiyle örgütlenmeye başlayınca sömürgeci idare, diğer hilelere başvuracaktı. Çabucak bir kumpas kuruldu. Çad’ın farklı bölgelerindeki âlimler, “ülke idaresinin nasıl şekilleneceği hakkında bilgi vermek” mazeretiyle bir toplantıya çağrıldı. 1917’de Vaday bölgesindeki Abeşe kentinde 400 dolayında âlim toplandı. Sabah namazını kılmak için bir ortaya gelen âlimler, bu esnada Fransız kalleşliğini bir sefer daha gördüler. Pusuda bekleyen Fransız askerler, ellerinde palalarla cami içinde ve etrafındaki bütün âlimleri katlettiler.
Öldürülenler ortasında Çadlı meşhur şair Abdülhak Abdül Evâlî es-Senûsî et- Ercemî, kardeşleri Ali es-Senûsî ve Behram es-Senûsî’nin yanı sıra Fakih Azolo, İmam Âdem, Fakih Sombo Ciami ve Fakih Abdurrahman üzere kaç velûd âlim yer almaktaydı. Sabah namazındaki atak o denli vahşice, o denli kanlıydı ki, Çad lehçesinde pala, satır manasına gelen “es-satur”dan ve satırın her indiğinde çıkardığı sesten kinaye, yerli halk katliama “Mezbahatü’s Kub kub” ismini vermişti. Atağın çabucak akabinde âlimlerin başları gövdesinden ayrılmış naaşları, Ümmü Kâmil vadisinde bir toplu mezara defnedilmişti. Bu şehitlik, günümüzde hala varlığını koruma etmekte.
AYNI ALÇAK SİSTEMLE 100 ÂLİMİ DAHA ÖLDÜRDÜLER
Fransa’nın sayısız soykırımlarından yalnızca birisi olan Çadlı Müslüman Soykırımı’nı, Medeniyet Üniversitesi’nin mecmuasında “Fransa’nın Yok Sayılan Kara Tarihinden Bir Kesit: 100. Yılında Unutulmuş Kub Kub Katliamı 1917” başlıklı makalede anlatan Prof. Dr. Ahmet Kavas ile Dr. Muhammed Tandoğan, bir müddet sonra 100 civarında âlimin de öteki bir palavrayla kandırılarak bir ortaya getirildiğini ve bu âlimlerin de tıpkı “Mezbahatü’s Kub Kub” hadisesinde olduğu üzere katledildiklerini de lisana getiriyor.
