Miguel de Cervantes kimdir
Osmanlı’ya karşı savaşırken esir düşen, bir ömür yazmak ve yaşamak için gayret verirken yolu türlü talihsizliklerden geçen dünyanın okuduğu Don Kişot’un muharriri, Miguel de Cervantes’in hayat hikayesi
Yaşamı boyunca aslında peşinden koştuğu kendi benliğiydi. Kimdi? Kim olmak istiyordu? Nerede durmalı, neler yapmalı, hangi yollara sapmalı, sonunda nereye varmalıydı? Dünya, onu birinci “Dünyanın delisi” olarak işte tam da bu soruların hepsine birden karşılık bulduğu ya da madalyonun apayrı bir istikametinden bakıldığında hiç yanıt bulamadığı için tanıdı. Başına nazaran davranıyor, yaşıyordu. Yolu savaşlardan, esirlikten, mahpustan geçti ve tüm bu yollar boyunca ne kadar tökezlese de hengamesinden, şizorfrenik kaygılarına yenik düşmemek için direnmekten vazgeçmedi. Bir gün onu kurtaracak olanın edebiyat olduğunu, siyahlarını yaşayıp yolun sonuna vardığında beyaz ışığın kendisini orada beklediğini biliyordu. Yalnızca yolu biraz uzun tutmuş olacak ki, sona ulaştığında ona tadını çıkaracak bir dünyalık vakit kalmamıştı. Yoksulluğa doğdu, uğraşla ve çokça talihsizliklerle yaşadı, zenginliği tadamadan da öldü. Lakin aslında o da sonsuzluğu keşfedenlerdendi.
Cervantes’in biyografisini yazmak, işte tüm bunlardan sebep yazmak çok güç. 400 yıllık bir ün ve ne kadar uğrasa da gizemi çözülemeyen bir geçmiş. Hakkındaki her şey güçlü sebeplere dayanan varsayımlardan ibaret olsa da, nihayetinde bir Cervantes yaşadı ve Don Kişot’u yazdı…
Çocukluğu ve eğitimi
Cervantes, 1547’de, Madrid’in Alcala de Henares bölgesinde fakir bir aile olan Madame Leonor de Cortinos ve Rodrigo de Cervantes’in yedi çocuğundan dördüncüsü olarak dünyaya gözlerini açtığında, ailesi ona, “Miguel de Cervantes Saavedra” adını verdi. Yahudi kökenli olduğu bilgisi, yüzyıllar içinde sayısız araştırmaya bahis olacaktı. Resmi kayıtlarda 1547 olan doğum tarihi, kimi araştırmacılara nazaran 1549’du. Yahudi olup olmadığı konusunda ise, kesin bir sonuca varılamayacaktı…
Babası kimi kaynaklara nazaran sıhhat memuru, kimine nazaran de bir gezgin eczacı cerrahtı ve onun mesleğinde yaşadığı düşüncelerden sebep, pek çok defa taşındılar. 1551’de Valladolid’e taşınan aile, sonra yine Alcala de Henares bölgesine döndü. Sonra 1553’te İspanya’nın güneyindeki kentlerden birine, Cordoba’ya geçtiler.
1562’de, amcası, onu Sevilla’da bir Cizvit Okulu’na gönderdi. Lakin ailesinin içinde bulunduğu yoksulluk sebebiyle eğitimini tamamlayamadı ve Madrid’e geldi. Sistemli bir eğitim hayatı olmadı Cervantes’in. Fakat Madrid’de kendi kendini yetiştirmenin imkanını bulacaktı. Edebiyata ilgi duymaya şimdi çocuk yaşlarında başlamıştı. Yazdıkları ve okudukları ile üstün olan hayal gücünü daha da geliştiriyordu. Aslında o tam bir maceracıydı. Periyodunun insanıydı. Yolu kölelikten geçecek, yanlış yollara sapıp birçok sefer mahpusa düşecek ve bir gün en âlâ yaptığı şey yazmak olacaktı.
İlk talihsizliği
Cervantes, birinci şanssız kazasını yaşadığında 21 yaşındaydı. Madrid’de bir bayan sebebiyle tutuştuğu düelloda rakibini ağır bir biçimde yaralamıştı. Evet, hatalıydı. Fakat kabahati yalnızca rakibini yaralamak değildi. Zati devrin kanunlarına nazaran düelloya katılmış olması başlı başına bir hataydı. Kanun, sonucunun ağır cezalar olduğunu söylüyordu.
Cervantes’in gıyabında kurulan bir mahkemede halkın gözleri önünde sağ elinin bileğinden kesilmesine ve 10 yıllığına İspanya Krallığı’nın hudutları dışına sürülmesine karar vermişti. Cervantes, artık bu cezadan kurtulmak için kesinlikle bir şeyler yapmalıydı. Bu durum yalnızca can tatlılığıyla ilgili değildi. Edebiyat alanında hayattan beklentileri fazlaydı. Tahminen artık çok hayalperestçeydi; lakin yapabilirdi. Kalem ve kılıç tutan sağ elinin olmayışını kabullenemezdi.
Kendini unutturmanın bir yolunu bulmalıydı. Evvel Valensiya’ya, sonra da Katalunya’ya geçti. Akabinde da yurt dışına gitmeye karar verdi. Son devayı İtalya’ya kaçmakta bulmuştu. 1570’te, İtalya’da Kardinal Acquaviva’nın hizmetinde çalışmaya başladı.
Bu sırada Avrupa üzerinde harikulade bir Osmanlı korkusu mevcuttu. En büyük şoku Kıbrıs ve Trablusgarp’ı yitirdiklerinde yaşadılar. 1570’te, Osmanlı padişahı II. Selim, Kıbrıs’ı ele geçirince Papa V. Pius, Osmanl’ya karşı birlik olma davetinde bulundu. Osmanlı’nın, Akdeniz’de giderek artan hakimiyeti, Haçlı Seferleri’nden birini daha tetikliyordu.
1959’da, Trablusgarp’ın idaresindeki Malta Şövalyeleri, İspanya, Papalık, Sicilya, Malta, Napoli, Monako, Cenova, Floransa üzere birçok devleti tek bir ittifakta buluşturmuştu ve Akdeniz’deki Osmanlı üstünlüğüne karşı büyük bir Haçlı Donanması oluşturuldu. Cervantes de kaçak olduğu bu süreçte Napoli’ye gitti ve Haçlı Ordusu’na katılmak için İspanyol birliklerine istekli asker olarak katıldı.
4. Haçlı Donanması’nın başında İspanya Hükümdarı II. Felipe’nin kardeşi, V. Carlos’un gayrimeşru oğlu Don Juan de Austria vardı. 7 Ekim 1571’de Osmanlı ve Haçlılar, Yunanistan hudutları içinde bulunan İnebahtı açıklarında çatıştı. Cervantes, “Marquesa” isimli İspanyol kadırgasında idi. Osmanlı, denizlerde birinci büyük hezimetini yaşadı.
Bu savaşın Cervantes cephesinde getirisi ise, bahttan kaçılamayacağının delili üzereydi. Sağ elini kurtarmak için kaçan Cervantes, savaşta sol elinden ve göğsünden yaralandı. Tedavi için Mesina’ya gönderildi; 6 ay sürdü. Lakin bir daha sol kolunu hiç kullanamadı…
Türklere esir düştü
Cervantes, sonraki yıl tekrar askerlik vazifesine döndü. Osmanlı’ya karşı Haçlılar’ın sırasıyla düzenlediği Korfu, Navarin, Tunus, Halkavud Seferleri’nde misyon aldı.
Cervantes, askeri rütbesini yüzbaşılığa yükseltmeyi çok istiyordu. Birinci katıldığı İnebahtı Savaşı’nın üzerinden 4 yıl geçmişti. Hala rütbesini yükseltememiş olmasına çok içerliyordu ki, Halkavud Seferi sırasında, Eylül 1575’te, Napoli’den İspanya’ya gelen “Sol” adlı kadırgayla çıktıkları yolda, Osmanlı kadırgaları, Cervantes ve kardeşinin de ortalarında bulunduğu herkesi alıp Cezayir’e götürdü.
Cervantes, Mecnun Mehmet Reis isimli Türk denizciye esir düşmüştü. Cezayir’deki bu esir hayatı, 5 yıl sürecekti. Pek çok defa kaçma teşebbüsünde bulunsa da başaramamıştı…
Kölelik zamanları
Cezayir’de köle olarak yaşamaya başlayan Cervantes, satıla satıla nihayet Cezayirli Hasan Paşa’nın köleliğine kadar geldi. Hayatındaki ironi tekrar devreye girmişti. Cizvit papazlığı eğitimi alan Cervantes, buradan sonra İstanbul’a esir personel olarak getirildi ve papaz eğitiminden geçmenin ironisi ona bıyık altından gülerken o, Kılıç Ali Paşa’nın Tophane’de Mimar Sinan mimarlığında yaptırdığı Kılıç Ali Paşa Camii’nin üretiminde çalıştı.
Hayat, nefes aldığın sürece sana her duyguyu tattırıyordu işte. Cervantes’in bahtında karşı cephede savaştığı millet için bir camii imalinde çalışmak da vardı… Üstelik camiyi yaptıran da, karşı cephede duran Kılıç Ali Paşa idi. O, İnebahtı’nın yenilmeyen kumandanı Uluç Ali Paşa’ydı. Savaş sonrası Kaptan-ı Deryalığa getirilip “Kılıç Ali Paşa” olarak anılmaya başlamıştı.
Neyse ki 5 yılın sonunda ailesi gerekli fidyeyi tamamlamıştı. Kaynaklarda belirtilen bir öbür bilgiye nazaran de, Cervantes’in hayatında bu adım, Kılıç Ali Paşa’nın camii inşaatında çalışan tüm köleleri azat etmesiyle sonlanıyordu. Cervantes, Kuzey Afrika ve İstanbul’da geçirdiği macera dolu toplam 5 yılın akabinde nihayet ilişkin olduğu topraklara dönüyordu…
Elde var yazarlık
Dışarıdan bakıldığında evet, o bir köleydi ve 5 yıl boyunca ona verilen her işte çalıştı. Fakat bir yandan da kazandığı pek çok şey vardı. Yalnızca biraz vakte muhtaçlık vardı. Zira savaşın ve esirliğin ötesinde farklı bir Cervantes vardı: Etrafında gördüğü her şeye yalnızca bakmıyor, tıpkı vakitte görüyordu. Savaştan esirliğe yanlışsız varan seyahatinde, yaşadığı devrin Avrupa’sını ve Osmanlı egemenliğinde bulunan tüm Orta Doğu’yu, hayat halini gözlemlemişti. Onlar üzere yemiş, içmiş, konuşmuş, yaşamış; ancak hayallerinde onlardan daima ayrılmıştı.
Sonunda 19 Eylül 1580’de ülkesine dönmüştü Cervantes. Saraydan kesinlikle bir vazife alacağına emindi. Bu denli vaktin üzerine en büyük hayal kırıklığı kuşkusuz bu oldu. 1581’de İspanya Hükümdarı II. Felipe, onu, Oran’a gönderdi. Lakin Cervantes bir müddet sonra tekrar işsizdi. Elini attığı her iş, dağılıp dökülüyordu güya. Haçlı Seferleri’ne katılırken umduğunu bulamayışı ortadan hiç onca vakit geçmemiş üzere hala asabını bozuyordu esasen. Savaştaki “kahramanlıklarının” kendisine İspanya’da hatırı sayılır bir maaş getireceğinden öylesine umutluydu ki. Halbuki ona yalnızca donanmanın depolarından birinde muhasebe işi verilmişti. Haset miydi, kıskançlık mıydı memnuniyetsizliğinin kaynağı bilinmez, Cervantes’in ismi burada bir dolandırıcılık işine karıştı. Bir müddet mahpus yatıp cezasını çektikten sonra da karışık hisleri iflah olmayacaktı…
Her adımının hayal kırıklığı olarak kendine dönüşünü izleyen Cervantes, Güney Amerika kolonilerinde bile iş aradı. Arayışlarının boşa olduğunu fark ettiğinde, 1583’te, Madrid’e döndü. Burada çocukluğundan beri daima içini kaptırdığı, en uygun yapacağı şeye nihayet yöneldi: Yazmak!
Bir gün klasikleşeceğinden habersiz yazacağı Don Kişot, işte tüm bunların, yaşadığı ve gözlemlediği ne varsa hepsinin sonucu olacaktı. Birçok yapıtında bu esaret günlerinden bahsedecek, haliyle kitaplarında Türkler hayli sık yer alacaktı. Karşı cephelerde olduğumuz düşünülürse, elbette pek de pembe düşlü bahsedemezdi. Nihayetinde Türklerin elinde esirdi ve farklı bir dine de mensuptu. Kendi penceresinden bakıyor ve yalnızca olumsuz noktalara dikkat kesilebiliyordu…
İlk romanı
Her insanın bir siyah bir de beyaz yüzü mü vardı? Cervantes, kendisinde tanımlayamadığı ya da beğenilen olmayan mı demeli, ne kadar davranış, ne kadar duygusu varsa siyah tarafında, yüzünü beyaz yanına dönüp de eline tüyden oluşan divitini hokkasına batırdığında – bence motamot bu formda yazıyor olmalı – her şey değişiyordu güya. Hepimizin hayatında olduğu üzere aslında.
Cervantes yazmaya başladıktan sonuna kadar ilerleyen süreçte 30 kadar yazdı. Bir yandan da birinci romanını tamamlamak için çalışıyordu. Cervantes, nihayet 1584’te birinci romanı “La Galatea”yı yayımladı.
Cervantes evlendi
Cervantes, birinci romanını yayımladığı yıl Ana Franca de Rojas isimli ilgisi olan bir bayandan kızı oldu. Fakat onunla değil, çok vakit geçmeden birebir yıl varlıklı bir çitçinin kızı olan Catalin de Salazar ile evlendi.
Maddi manada müelliflik yanında bir şeyler daha yapması gerekiyordu. Artık evliydi de üstelik. Ailesini geçindirmek için donanmada ambar sorumlusu olarak çalışmaya başladı. Misyonu sırasında gözlemlenen kimi usulsüzlükler sebebiyle Cervantes, dolaylı da olsa hatalı bulunmuştu. Bir kere daha hapishane yolları göründü.
Hapisten çıktıktan sonra bu defa vergi toplayıcısı olarak çalışmaya başladı. 1597’ye kadar sürdürdüğü devlet memurluğundan, kaynaklara geçmeyen bir sebepten ötürü kovuldu.
Eserlerinde İstanbul
Cervantes, manzum olarak yazdığı, üç perdeden oluşan “Oeviedolu Katalina Sultan” ismini verdiği tiyatro yapıtını tahminen 1600’lerin başında yazmıştı. En çok bu kitabında İstanbul’dan, bilhassa de Topkapı Sarayı’ndan bahsediyordu. Yapıtta olaylar, XVI. yüzyılın sonlarında III. Murat’ın padişahlığı sırasında geçiyordu…
Cervantes, bir yandan başka yapıtlarında olduğu üzere otobiyografik kesitler sunarken, bir yandan da periyodunun gerçeklerine değiniyordu…
Bir klasiğe dönüşen Don Kişot
Cervantes, hayatında yaşadığı gerisi ardı kesilmeyen olumsuz gelişmelerden ötürü kendini düzgün hissedemiyordu. Bir orta Amerika’ya gitmeye niyetlendi; lakin bu da mümkün olmadı. Sonunda Cervantes, kendisini bütünüyle yazmaya adamaya karar verdi.
Ancak bu da maddi açıdan kesin bir tahlil olmuyordu. Yazdığı oyunlar, şiirler ve de romanı ona şimdi beklentilerini getirmemişti. Ne maddi ne manevi çıkarı vardı. Çocukluğundan beri yoksulluktan yüzünü dönmeyen talihinin ne vakit döneceğini merakla yazmaya devam etti. Nihayet 1605’te, ününü asırlarca yitirmeyecek “Don Quijote”yi (Don Kişot) yazdı. Aşikâr ki umudunu yitirmeden devam etmenin ödülüydü bu. Siyah yanlarımızdan beyaza dönmeyi bilmenin ödülü…
Don Kişot, şövalyelik kıssalarını bıkmadan usanmadan okuyarak vakitle aklını yitirmenin kıyılarında gezen yaşlı bir adamdı. Bir müddet sonra da okuduklarına inanır oldu ve bir şövalye olmaya karar verdi. Bir kahraman olarak anılmak ve kendini bu türlü hissetmek istiyordu. Bu özünde Cervantes’in kendisi için istediğiydi. Artık kuvvetli kalemiyle ulaşamadığı kahramanlıkta, şövalye kahramanlık hikayeleriyle alay etme vaktiydi Cervantes için. Aslında alay ettiği tam olarak kendisiydi. Don Kişot, o denli bir ütopyada yaşıyordu ki, orada hanlar şato, yel değirmenleri de birer devdi. O, var olmayan tehlikeleri evvelden seziyor, maceradan maceraya koşuyor ve sonunda hayal kırıklığına eşlik eden keder ve biraz da utançla geri dönüyordu… Cervantes, Don Kişot’u yazmak için divitine uzandığında bugüne dek yaşadıklarından gözlemlediği, kalbinin ve aklının en bilindik köşelerinde tuttuğu her bilgiyi akıtmıştı. Bugüne dek yaşadığı her şeyi, yazmak için yaşayıp biriktirmişti güya. O, yalnızca güzel bir yazma kabiliyetine değil, birebir vakitte âlâ bir müşahede yeteneğine de sahipti.
Kimi kaynaklara nazaran Cervantes, “Çağdaş Romanın Babası” olarak kabul edilen Don Kişot’u yazmaya hapisteyken başlamıştı. Birinci yazdığında da ona, “El Indigenioso Hidalgo Don Quijote de La Mancha” (La Mançalı Yaratıcı Don Kişot) ismini vermişti. Cervantes bu yapıtta, İspanya’daki hayatı, insanları, devleti, şövalyeleri ustalıkla hicvediyordu. Onu çok ünlü eden, kıymetlendiren şey, böylesine çok taraflı, eşi gibisi daha evvel denenmemiş bir eser oluşuydu. Cervantes, insanların ruhsal ve estetik deneyimlerini, genel ahlak kanısı ile birebir çerçevede buluşturmuş ve bu hiç de iğreti durmamıştı…
Cervantes, siyah ve beyaz yanının yansımaları ortasında kaldığı üzere, edebiyatta da Honore de Balzac ve Homeros ortasında bir yerlerde sıkışıp kalacaktı. Don Kişot, bir gün roman adını alacak edebiyat çeşidinin gelişmesinde atılmış birinci adımlardan da biriydi. Cervantes, destan söyleyen son ozan ve çağdaş manada bir roman kurgulayan birinci yazardı. İşte tüm bunlar yaşanmış onca siyahlığın üzerine ince satenden beyaz bir perde üzereydi. Her şeyin üzerine dayanılmaz bir gölge olmuştu…
Yüzyıllar içinde dünyanın en çok okunan romanlarından olan Don Kişot, 38 lisana çevrildi. Cervantes, Don Kişot’un birinci baskısı 1605’te yayımladıktan 10 yıl sonra 1615’te, ikinci baskısını yayımladı. Esasen dünya gözüyle görebileceği bir yılı kalmıştı…
Miguel de Cervantes öldü
Yoksullukla boğuşarak geçirdiği hayatında Don Kişot, Cervantes’in miladıydı. Lakin çoktan 60 yaşını bulmuştu. Birinci cildi Madrid’de Yayımcı Juan de La Cuaste’ye bastırmıştı. Fakat ikinci baskıyı yapmayı kimse istememişti. Lakin 10 yıl sonra Francisso de Robles’in ilgisini çekince Don Kişot tekrar basılabildi ve kitap neredeyse tüm dünyada keşfedildi. Cervantes, nihayet gayesine ulaşmıştı. Ona 70.000 Ducado maaş bağlandı.
Ancak hayatta her şey bir rutinde gitmezdi. Ya da tahminen giderdi de, Cervantes’in rutinine dönmüştü. Tam bir servet oluşturacak ve bununla yaşayacaktı ki, ömrü vefa etmedi. Cervantes, 23 Nisan 1616’da Madrid’de, tıpkı gün Stratford on Avon’da hayata veda eden William Shakespeare ile birlikte, gözlerini kapadı. 69 yaşındaydı…
Kaynaklara nazaran Cervantes de, karısı da, 1698-1730 tarihleri ortasında inşa edilen Trinitarian Manastırı’na gömüldü. Lakin mezar yeri tam olarak bilinmiyordu. 2015’te, yaklaşık 30 araştırmacının oluşturduğu bir küme Cervantes’in mezar yerini belirlemek için yola koyuldu. Kızılötesi kameralar, üç boyutlu tarama aygıtları ve özel radarlarla yürütülen araştırma çalışmaları sonunda, mezarın ve kemiklerin Cervantes’e ilişkin olduğu açıklandı.
(Don Quijote ve Sancho Panza heykeli)
Her insan kendi içinde bir öteki dünya. Pek çok şizofrenik algıları var üzere. Bir hamur üzere yoğuruluyor, mayamız ne kadar tutarsa o kadar şekilleniyoruz. Tahminen Cervantes şekillenme sürecini biraz uzun tutmuştu. Kısa yoldan ulaşılmak istenen pek çok şeyde uzayan yollar üzere uzadı seyahati. Savaştı, esir düştü, sevemedi ya da tahminen yeri geldi çok sevdi. Nihayetinde yalnızca bir insandı ve bu dünyadan çok okunan bir yapıtla geçmeyi başardı…
Üstelik Fyodor Mihayloviç Dostoyevski, Charles Dickens, William Faulkner, Milan Kundera üzere birçok müellifi da etkiledi…
Hepsinden evvel onun ismine,
İyi ki…
Damla Karakuş
[email protected]
Not: Biyografisini okumak istediğiniz şahısları lütfen bizimle paylaşın.
Instagram: biyografivekitap
