Vakanüvis
Fuhuş, insanlık tarihinin ayrılmaz bir kesimi. Tarihin her lakin her devrinde görüle gelmiş toplumsal bir illet. Frengi de bu illete eşlik eden bir öteki sıkıntı. Geçmişte pek çok toplumda kitlesel ölümlere yol açan frengi, gelecek jenerasyonların sakatlanmasına yol açışıyla ziyanı asimetrik büyüyen bir özellik taşıyor.
AVRUPA “FRENGİ ÜSSÜ” OLMUŞTU
Kristof Kolomb ve adamları, Amerika kıtasında tam bir yağma, talan ve tecavüz tahribatına yol açmıştı. Frengi de başta Kolomb’un adamları, sonrasında onları takip eden öteki maceraperestlerin yerli halktan bayanlara yönelik toplu tecavüzleri sırasında yaygınlaşmıştı. Hastalık, Amerika’dan dönenler vasıtasıyla Avrupa’ya da geçti, oradan da Asya ve Afrika’ya yayıldı. Frenginin kökeni tam olarak bilinmese de en yaygın ve kalıcı biçimde ortaya çıkışı bu formda olmuştu. Frengi Avrupa’nın üzerine bir lanet üzere çökünce, ülkeler ortasında isimlendirme tartışmaları da görülmüştü. İtalyanlar frengi hastalığına “Fransız hastalığı”, Fransızlar “Napoliten hastalığı”, Alman ve İngilizler “Fransız mikrobu”, Portekizliler “Kastilya hastalığı” diyorlardı. Japonlar Çinlileri, Çinliler de Japonları suçluyordu. Türkler ise “Hristiyan hastalığı” deyip geçiyordu.
“MASUM FRENGİ”YLE BİNLERCE OSMANLI HAYATINI KAYBETTİ
Türkler, pek de haksız sayılmazdı aslında. Coğrafik keşiflerle birlikte Avrupa fuhuş kökenli bu hastalıktan kırılırken, Osmanlı İmparatorluğu’nda birkaç olay dışında frengiye tesadüf edilmemişti. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tarih Bölümü’nden Turgay Kayaer’in “İstanbul Fuhuş Dosyası” isimli makalesinde, “Osmanlı’da, gerek Avrupa ile olan münasebetlerin sonluluğu gerekse fuhşun büyük bir kabahat olarak görülmesi nedeniyle XIX. yüzyıla kadar frengi olayına nadiren rastlanmıştır” deniliyor. Yasal periyodunda tek bir frengi olayı kayda geçmişti. Gayrimeşru münasebetlere giren ve frengi hastası olduğu belirlenen bir bayana cezası, “usturayla bir daha fuhuş yapamaz hale getirilerek” verilmişti. Frenginin, Osmanlı topraklarında hassaten de İstanbul’da giderek daha fazla görülmesi ise Kırım Savaşı sonrasıydı. Bölgedeki çalkantılar göçlere yol açmış, İstanbul’a sığınmak isteyen gayrimüslimler çoğalmış, bu kümelerin ortasına değişik milletlerden fahişeler de karışmış ve hastalığı taşımışlardı. İki çeşit frengi vardı. Birisi cinsel münasebet yoluyla bulaşıyordu, oburu de bu hastalığı taşıyanların ortak eşyalarından (havlu, çarşaf, ferdî bakım gereci vb) geçen frengiydi, kimileri buna “masum frengi” diyordu. Osmanlı toplumundaki ahlaki yapıdan ötürü fuhuşla bulaşan frengi değil, toplumsal hayattaki temaslardan geçen frengi yaygındı. Binlerce saf, bu hastalıktan hayatını kaybediyordu. Ne var ki, vakitle bilhassa de Birinci Dünya Savaşı yıllarında fuhşun artmasıyla birlikte öteki frengi hastalığı da yaygınlık gösterecekti.
FUHUŞ YAPANLAR KIBRIS’A, “ISLAH-I NEFS SÜRGÜNÜ”NE GÖNDERİLİRDİ
Büyük toplumsal çalkantıların görüldüğü çabucak her devranda olduğu üzere, Birinci Dünya Savaşı yıllarında da fuhuş giderek artmıştı. Yabancı nüfusun artışı, ticaret merkezi özelliği, Avrupalı çok sayıda inanın iş gereği burada mukim olması, göçler ve gibisi faktörler durumu giderek ağırlaştırıyordu. Her şeye karşın o günlere kadar güvenlik güçleri fuhuşla faal bir gayret yürütmeye çalışıyordu. Fuhuş yapılan yerlere baskınlar düzenleniyor, kapısı mühürleniyor, fuhuş yapanlar da sürgüne gönderiliyordu. “Islah-ı nefs” ismi verilen bu çeşit operasyonlar için yüklü olarak Kıbrıs kullanılıyordu. Ne var ki, Mütareke yıllarında bu çaba gevşedi. O periyotta yaygınlaşmaya başlayan cümbüş yerleri de fuhuş için uygun bir ortama dönüşmüştü. Şişli, Beyoğlu ve Galata’da kimi zımnî kimi aşikâr pavyonlar, umumhaneler açılır olmuştu. Muhataplar çoklukla yabancılar olduğu için de güvenlik güçleri artık eskisi kadar etkili bir çaba sergileyemiyordu. Bu türlü olaylar olduğunda, yabancı asıllı kişinin büyükelçiliği çabucak devreye giriyor, zanlı muhafaza altına alınıyordu.
İstanbul’daki fuhuş piyasasını hareketlendiren tarihi bir öbür gelişme de Rusya’daki “Ekim Devrimi” olmuştu. Bolşevik ihtilali sonucu, yalnızca Sırbistan ve İstanbul’dan vize alabilen ihtilal kaçkını Beyaz Ruslar, bir taraftan fuhuş yapma potansiyeli olanları – yabancı asıllı bayanlar kolay kolay “vesika” alabiliyordu – beraberlerinde getirmişler, öteki taraftan da yanlarına alabildikleri servetleriyle İstanbul’un cümbüş hayatında uzunluk göstermeye başlamışlardı. 1917 Ekim İhtilali ile başlayan bu akında 1920 yılı Aralık ayına kadar çoğunluğu Beyaz Rus olan 120 bine yakın göçmen İstanbul kıyılarına ayak basmıştı. 1920’deki bir dokümana nazaran, 171 Rus bayanın “vesikası” vardı, Emniyet kayıtlarına nazaran de 2 bin civarında Rus kaçak olarak fuhuş çarkının içindeydi. Diğer ülkelerden olanlarla birlikte İstanbul’daki kaçak fahişe sayısının 5 bin dolayında olduğu iddia ediliyordu.
DEVRİN KALEMLERİNİN FUHUŞ İSYANI
Ancak başlarda “yabancılarla yabancılar” biçiminde varolan fuhuş, vakit içinde yavaş yavaş Türkler ortasında da görülmeye başlanacaktı. Devranın tarihçilerinden Ahmed Lütfi Efendi; Pera’da genelev, bar vb. üzere yerlere müsaade verildiği için İttihat ve Terakki Hükümeti’ni suçluyor, semt halkını da yaşananlara reaksiyon göstermemelerinden ötürü “ahlaken gevşek” olmakla suçluyordu. Gazeteci Ahmed Rasim de, birçok kitabında İstanbul’daki fuhuş hayatından bahsetmiş, ayrıyeten “Fuhş-i Atik” isimli bir müstakil kitapta bu mevzuyu işlemişti.
Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’ni kuran, Yeşilay’ın da kurucuları ortasında yer alan Mazhar Osman da bir yazısında, o günlerin İstanbul’undan hüzünle bahsetmişti: “Umumi Harp oldu bitti. Genel Harp’te içenler, parası bol birtakım türediler, soysuzlardı… Lâkin Mütareke oldu, düşman orduları çekirge üzere İstanbul sokaklarına yayıldı, araba içinde sarhoş İngiliz bahriyeleri kucaklarında zilzurna Rum dilberleri Beyoğlu’nun büyük caddelerinde resmigeçit yapıyorlardı, barlarda İngiliz neferleri viski ile zilzurna olduktan sonra rastgelene saldırıyorlardı. Hele Fransızların koloni askerleri, yapmadıklarını bırakmıyorlardı. Coşkun ve galibiyet sevinciyle taşkın bu ‘medeniyet ordusu’na Bolşeviklerden kaçan Çar enkazı ve kimi Ermeniler de ek oldu. ‘Bizans’ ömründe görmediği sefahat hayatını sürüyordu. Lokanta ve barlarda hizmet eden birbirinden hoş Rus prensesleri, kontesleri, bu sarhoş alayını tamamıyla çıldırtmıştı. İçki bu ‘aşkı’ doyurmuyordu; beyaz toz, kokain aldı yürüdü. İstanbul’un mahalle kahvelerine kadar sarışın Rus dilberleri beyaz tozla yayıldı. Kokain ile halkın aklı, tombala ile parası çalınıyor, tımarhaneler doluyordu. Hükümet bir şey yapmıyordu. Halk kütlesi elden gidiyordu. Topla, tüfekle, tayyare ile bomba ile dünyanın kırk küsur milleti İstanbul’u ezememişti ancak İstanbul kokaine, fuhşa esir oldu. Çar ordularına altı yüz sene karşı duran İstanbul, Rus ‘o…’na mağlup olmuştu.” Aslında Mazhar Osman’ın gerek ruh ve hudut hastalıklarına ağırlaşması gerekse Yeşilay’ın kuruluşunda rol almasının altında yatan en temel sebep de alkol, uyuşturucu ve fuhuş ile yitip giden hayatlardan duyduğu derin hüzündü.
Gerçekten de şimdi savaş yaralarını saramayan İstanbul’da, bir de “frengi cephesi” açılmıştı. N. Çavdar ve E. Karcı’nın Gaziosmanpaşa Üniversitesi Toplumsal Bilimler Araştırmaları Dergisi’nde yayınlanan, “XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi” başlıklı makalede anlatılanlara nazaran, idare tehlikenin büyüklüğü karşısında peşpeşe tedbirler almak zorunda kalmış, zührevi hastalıklar hastaneleri açılmış, denetimler sıklaştırılmış, cezalar arttırılmış, yurt dışından hocalar getirilmişti. İsveç Bahriye Nezareti tabiplerinden Hans David, bu kapsamda Türkiye’ye gelen uzmanlardan yalnızca biriydi. Frengi hadiselerini incelemek üzere Türkiye’ye davet edilen Dr. Ernst von Düring de (Düring Paşa), Osmanlıyı bitap hale getiren sebepleri sayarken, uzun süren savaşlar, tifo vb salgın hastalıklar ile frengiyi de zikretmişti.
